Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniu 19.VI.1957 r., Biuletyn Historii Sztuki XXI 1959, nr 3/4, s. 396-397, il 1-5
<
Rudawa, widok kościoła od płd.-wsch.
I. KOŚCIÓŁ W RUDAWIE
Kościół parafialny w Rudawie[1]Rudawa, wsch. scianawstecz daty powstania prezbiterium, wykazuje ono bowiem wendyjski układ cegły. Układ ten występuje zarówno we wschodnim szczycie prezbiterium, jak i północnej jego … Continue reading (paw. Chrzanów) należy, dzięki swej urozmaiconej bryle, do najbardziej malowniczych zabytków okolic Krakowa. Położony na wzniesieniu, pośrodku wsi, składa się z prostokątnego prezbiterium i znacznie szerszej nawy, wzniesionej na planie zbliżonym do kwadratu. Do prezbiterium (przylega od północy duża, dwuprzęsłowa zakrystia, od wschodu drewniany ogrojec. Południową elewację kościoła wzbogaca wzniesiona przy nawie, kwadratowa kruchta, z przykrytą kopułką kaplicą na piętrze, dostępną schodami mieszczącymi się w półkolistym występie muru. Druga, znacznie większa kruchta mieści się w przyziemiu drewnianej wieży, przyległej do zachodniej elewacji kościoła. Dach nawy, ujęty sterczynowymi szczytami, wieńczy baniasta wieżyczka na sygnaturkę. Wnętrze przykrywają sklepienia pozorne, w nawie o łuku segmentowym, w prezbiterium imitujące krzyżowo-żebrowe. Najbliższe otoczenie kościoła wydziela mur z bramą przejazdową (nadbudowaną w formie wieży) oraz trzema mniejszymi bramkami. Według dotychczasowej literatury, którą zamyka Katalog Zabytków, kościół w Rudawie powstał w dwóch okresach: prezbiterium przed rokiem 1470, nawa z końcem w. XV lub z początkiem w. XVI. Jednakże już wstępne badania zmuszają do znacznego przesunięcia.
Prostokątny plan prezbiterium[2]Rudawa, rzut poziomy kościoła. Partie z XIII w. oznaczone kolorem czarnym. (Wg pomiaru w Arch. Woj. Kons, Zab, w Krakowie)., słabo występujące lizeny, wendyjski układ cegły, a także proporcje budowli i wykrój okna w ścianie wschodniej – wyznaczają czas powstania tej części kościoła na wiek XIII. Dokładniejsze określenie z braku danych archiwalnych może mieć przy obecnym stanie badań nad architekturą tego czasu charakter jedynie hipotetyczny. Na wczesne datowanie w Obrębie stulecia wskazywałby nierozwinięty system podpór i lekko zaostrzony łuk okna, późniejszym elementem jest sporadycznie występujący układ polski i rozmiary cegieł, stosunkowo grubych. Najmniej ryzykownym byłoby więc określenie czasu powstania zabytku na 2. poł. wieku XIII – do czasu uściślenia datowań trzynastowiecznych partii w kościołach Krakowa i jego okolic.
Przy sposobności przeprowadzania badań nad architekturą kościoła w Rudawie 
natrafiono również na nieznaną dotychczas polichromię. Odkryta dekoracja malarska znajduje się w trudno dostępnych, górnych partiach ścian nawy, wydzielonych podłogą strychu i pozornym sklepieniem. Posiada charakter fryzów z draperii obciążonych dużymi pękami owoców i kwiatów. Zachowana w stosunkowo dobrym stanie, bez przemalowali, pochodzi zapewne z czasu odnowienia kościoła w 1. ćw. w. XVII, dokonanego z fundacji ks. Wojciecha Puszyckiego i powstała być może w związku z poleceniem wymalowania stropu nawy zawartym w dekrecie wizytacji z dnia 16 października 1617 r.
II. KOŚCIÓŁ ŚW. JANA W KRAKOWIE
Kościół św. Jana w Krakowie już wcześnie zaliczony został do budowli romańskich, dzięki swej wczesnej erekcji, charakterystycznemu usytuowaniu, a przede wszystkim odkryciom Hendla i Kopery. W wyniku ich stwierdzono romańskie ciosowe fragmenty murów, zachowane poniżej poziomu ulicy, w ścianie pd. – pozostałe partie kościoła łączone były z przebudową w wieku XVII. Badania te uzupełnić można obecnie wynikami przeprowadzonej inwentaryzacji zabytków miasta Krakowa. W pracach tych, przy .badaniu strychu stwierdzono, że wschodni szczyt kościoła wykonany jest z cegły, o rozmiarach 26x12x10 cm, w układzie wendyjskim z użyciem zendrówki, miejscami polskim. Układ ten widoczny jest jedynie od strony strychu nad nawą, od zewnątrz szczyt jest otynkowany, a w dalszej części ukryty pod dachem apsydy. W górnych partiach obcięty i zwężony, uszkodzony został także przez wybicie przejścia łączącego strychy nad nawą i apsydą. Ze względu na , fragmentaryczny charakter zachowanych partii murów o układzie wendyjskim trudno dokładnie określić czas ich powstania. W każdym razie świadczą one, że romański kościół św. Jana został przekształcony jeszcze w wieku XIII, a gruntowna restauracja przed rokiem 1659 (data ponownej konsekracji) była już następną przebudową. Zostały wtedy podwyższane i pogrubione mury kościoła, wzniesiono fasadę, a szczyt wschodni obcięto i dostosowano do proporcji nowego dachu. Dalsze uzupełnienie kościoła przyniósł wiek XVIII, kiedy w latach 1715-16 wzniesiona została od wsch. obecna apsyda.
References
| ↑1 | Rudawa, wsch. scianawstecz daty powstania prezbiterium, wykazuje ono bowiem wendyjski układ cegły. Układ ten występuje zarówno we wschodnim szczycie prezbiterium, jak i północnej jego ścianie, widocznej od strychów. Na znacznie wcześniejszy czas powstania tej części kościoła wskazuje także analiza planu i elewacji zewnętrznych. Zwraca tu uwagę zastosowanie lizen na wsch. narożnikach prezbiterium i zach. nawy (w nawie nie sięgających gzymsu). Na przeprowadzenie dalszych badań pozwoliło odbicie tynków w związku z odnowieniem kościoła. W rezultacie stwierdzono, że nie tylko prezbiterium, ale i dolna część wschodnich narożników nawy wykonana jest z cegły, o rozmiarach 28X14X9 cm, w układzie wendyjskim, z domieszką układu polskiego. Na wschodniej ścianie prezbiterium odsłonięte zostało wydłużane okno, zamknięte łukiem lekko zaostrzonym, obecnie zamurowane; nadto w części górnej zarysował się trójkątny niezbyt stromy szczyt uzupełniony później sterczynami (zapewne 1. ćw. w. XVII). |
| ↑2 | Rudawa, rzut poziomy kościoła. Partie z XIII w. oznaczone kolorem czarnym. (Wg pomiaru w Arch. Woj. Kons, Zab, w Krakowie). |
