Kult Grobów Wielkanocnych w Polsce zapoczątkowali w 1163r. Kanonicy Regularni Stróże Grobu Chrystusa. Ideą takich zakonów zwanych też bożogrobcami wywodzących się z okresu wojen krzyżowych, była opieka nad obiektami związanymi z Chrystusem.
Do XVI w zwyczajem towarzyszącym Tradycji Grobów Wielkanocnych były misteria przedstawiające złożenie do grobu oraz Zmartwychwstanie Chrystusa. Zwyczajem było pojawienie się w Wielki Piątek w świątyni konduktu żałobnego tworzonego przez osoby przebrane za Matkę Boską, Marię Magdalenę, św. Jana. Kondukt odprowadzał do grobu Jezusa symbolizowanego przez krucyfiks lub naturalnej wielkości figurę. Zwyczaj misteriów został zniesiony przez sobór trydencki. W XIX w. pojawił się kolejny zwyczaj ubierania się na czarno przez osoby odwiedzające groby.
W Polsce najstarszym zachowanym grobem jest grób z XVIw. w kościele w Miechowie. Fragmenty takich grobów możemy odnaleźć średniowiecznych kościołach na terenie Krakowa, gdzie badacze natrafiają na tajemnicze wnęki, które mogły pełnić wówczas taką funkcję. W Muzeum Narodowym w Krakowie przechowywane są dwie postacie rycerzy pilnujących Grobu Wielkanocnego mieszczącego się kiedyś w bazylice Mariackiej, gdzie na wzór Chrystusowego Grobu zbudowano zachodnią kruchtę datowaną na połowę XVIII wieku. Postacie rycerzy pochodzą z czasów późnego gotyku.
Na przestrzeni wieków wystrój grobów ulegał zmianom. Kilka wieków temu były one bardziej wyszukane, obecnie dąży się do prostoty. Jędrzej Kitowicz wspomina w „Pamiętnikach” o grobie w kształcie Lewiatana. Jonasz który został połknięty przez mitycznego stwora, przebywał w jego brzuchu przez trzy dni, co symbolizuje czas jaki Chrystus przebywał grobie do momentu zmartwychwstania.
Największe zainteresowanie wśród mieszkańców Krakowa wzbudzają groby w krypcie oo. Pijarów . Zrobione z pomysłem oddają niepowtarzalny nastrój przyciągają tłumy. W czasach powojennych Ludzie stali w kolejce na ulicy po kilka godzin aby je zobaczyć. groby nabrały znaczenia politycznego. Po peregrynacji obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej do Krakowa , gdy UB zmieniło kierunek pochodu, pijarzy, by pokazać upokorzona świętą patronkę, umieścili ją za kratami. Dla podkreślenia podeptanych wartości religijnych i narodowych, na trawniku prowadzącym do grobu odciśnięte były ciężkie buty radzieckich żołnierzy.
Duże wrażenie robią też groby u bernardynów ustawione na tle kilkumetrowych „ekranów” , autorstwa Pawła Popiela przedstawiające widok Jerozolimy. W bazylice Mariackiej Grób Chrystusa zdobiły fantazyjnie udrapowane zabytkowe tkaniny.
Także na Podhalu co roku , zgodnie ze zwyczajem w kościołach budowane są Groby Pańskie , jednak obecnie dekoracje bardzo często odbiegają od tradycyjnego przekazu ewangelicznego i zawierają elementy współczesne. W Wielką Sobotę w Zakopanem warto odwiedzić Grób Wielkanocny w najstarszym obiekcie sakralnym , drewnianym Starym Kościele na ul. Kościeliskiej / fot. / i Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej na Krzeptówkach, gdzie księża Pallotyni co roku przygotowują Grób Pański z motywem przewodnim dekoracji nawiązującym do aktualnych wydarzeń w Polsce i na świecie, a wartę przy grobie pełnią górale ubrani w stroje regionalne.
Jan Sławomir Samek
Elżbieta Anna Sadkowski (Samek)
(Artykuł powstał jako wspólna praca ojca i córki, w ramach cyklu opracowań o sztuce podhalańskiej, które były pisane z myślą o wydawaniu okazjonalnego pisma pod tytułem „Orli Lot”- jednodniówki. Niestety z powodu śmierci profesora w styczniu 2007 roku, zamysł nie został zrealizowany.)
Grób Pański, Stary Kościół w Zakopanym, fot. E. A. Sadkowski
